هدف از خلقت جن و انس عبادت و بندگي است:« وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُون؛من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اينكه عبادتم كنند (و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند)»(ذاريات:56).
از آن جا كه دين مبين اسلام جامع است، عبادات او نيز از جامعيت بر خوردار است و دنيا و آخرت را مورد اهتمام قرار داده، به فرد و اجتماع توجه دارد، آرامش و شادي را در دل پديد مي آورد.
به طور نمونه همين نماز مي تواند به صورت فردي يا جمعي انجام شود،كه توصيه شده و شايسته تر است، به جماعت اقامه شود.
«خدمت»
بارزترين جنبه ي اجتماعي عبادت، خدمت به مردم و برآوردن نيازهاي آنان است. البته اين خدمت فقط در رفع مشكلات مادي خلاصه نمي شود. اين توجه به خلق و رفع هم و غم آنها بقدري انسان ساز و نشان از انسانيت دارد كه خداوند پيامبرش را به آن مي ستايد:« به يقين، رسولى از خود شما بسويتان آمد كه رنجهاى شما بر او سخت است و اصرار بر هدايت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است»(توبه:128).
روايات بسياري به اهميت و جايگاه رفيع خدمت به خلق بيان شده است:
پيامبر اكرم – صل الله عليه و آله وسلم- فرمودند: «كسي كه هر روز به امور مسلمانان همّت نگمارد، مسلمان نيست.»( اصول الكافي،ج 3، ص 238)
از حضرتش درباره محبوب ترينِ بندگان نزد خداوند، سؤال شد، فرمودند:«محبوب ترين بندگان نزد خداوند، آن كسي است كه سودش بيشتر به مردم برسد».( همان: ص 239).
«آيات و روايات»
اگر دقت كنيم آيه ي كه در سوره ي ذاريات مورد اشاره قرار گرفت، بيان مي كند«انسان تو را خلق كردم تا مرا عبادت كني» بنابراين آن چه كه يك انسان بايد به آن اهتمام به ورزد، عبادت و بندگي خدا است، فقط. اگر بپرسيد پس خلق چه مي شود؟ اين همه آيات و روايات چه مي شود؟
خواهيم گفت: از اين منظر حتي در خدمت به خلق بايد به خدا توجه داشت و با خود چنين زمزمه كرد:« پروردگارا چون تو امر فرمودي به بندگانت خير برسانم، من هم آن را مورد توجه قرار مي دهم» با اين نگرش انسان در خدمت به خلق نيز بهتر و مستحكم تر و نيز بي منت كار خواهد كرد. روايات نيز كه خدمت به خلق را مورد اشاره قرار داده اند همين مقصود و منظور در آنها مفروض است.

«عبادت فردي و اجتماعي»
عبادت خدا دو قسم فردي و اجتماعي دارد و تنها قسمي از عبادت به خدمت به خلق خدا اختصاص دارد. بسياري از عبادات واجب و مستحب مانند نماز و روزه و حج كارهايي هستند كه جنبه عبادت فردي دارند و باعث نزديكي انسان به خداوند مي شوند و از قبيل خدمت به خلق محسوب نمي شوند. خدمت به خلق بسيار مهم است ولي نمي تواند جاي مناسك عبادي اينچنين را بگيرد. عبادت بجز خدمت خلق نيست, در حقيقت از ناحيه كساني القا مي شود كه مي خواهند از زير بار عبادت خداوند شانه خالي كنند و ضعف معنوي و عبادي خود را اينگونه توجيه نمايند و خود را موجه جلوه بدهند كه قطعا صحيح نيست.
«انگيزه الهي»
برخي گمان كرده اند اگر كسي تنها خدمت به خلق كند، عبادت او كامل و جامع است. اما غافل از اين كه خدمت به خلق هنگامي جامع است كه رنگ الهي و خدايي به آن بدهيم و شخص از وطايف عبادي فردي خود نيز بازنماند. در اين هنگام است كه اين خدمت به خلق يكي از عبادت هايي مي شود كه انسان را به مقام هاي عالي مي رساند.
در آيه ي كه اشاره خواهد شد، حق مطلب ادا شده و به آن تذكر داده شده است كه ابتدا ايمان به خدا، سپس خدمت به خلق، و اين آن چيزي است كه اسلام مي خواهد« آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفينَ فيهِ فَالَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبير؛ به خدا و رسولش ايمان بياوريد و از آنچه شما را جانشين و نماينده (خود) در آن قرار داده انفاق كنيد (زيرا) كسانى كه از شما ايمان بياورند و انفاق كنند، اجر بزرگى دارند»(حديد/7).
در نتيجه :
1.هيچ چيز جايگزين يك ركعت نماز واجب نمي شود .
2.از موارد بارز خدمت به خلق خدا ،خدمت به خانواده است.
الف) پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به امام على (عليه السلام) فرمودند : اى على! كسى كه از خدمت كردن به خانواده عارش نيايد ، بدون حسابرسى به بهشت وارد مى شود . اى على! خدمت به خانواده ، زداينده گناهان بزرگ است ، خشم پروردگار را فرو مى نشاند ، كابين سيه چشمان بهشتى است و بر حَسَنات و درجات مى افزايد . اى على! به خانواده خدمت نمى كند ، مگر صدّيق يا شهيد يا مردى كه خدا برايش خير دنيا و آخرت را مى خواهد
ب) پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند : خَيرُكُم خَيرُكُم لأَِهلِهِ وَأَنَا خَيرُكُم لأَِهلى ما أَكرَمَ النِّساءَ إلاّ كَريمٌ وَلا أَهانَهُنَّ إلاّ لَئيمٌ–– بهترين شما كسى است كه براى خانواده اش بهتر باشد، و من از همه شما براى خانواده ام بهترم، زنان را گرامى نمى دارد، مگر انسان بزرگوار و به آنان اهانت نمى كند مگر شخص پَست و بى مقدار.(نهج الفصاحه، ح 1520)
ج)حضرت علي عليه السلام مي فرمايد : «روزي پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم وارد خانه ي ما شد در حالي كه فاطمه (س ) كنار سيني نشسته بود و من عدس پاك مي كردم حضرت خطاب به من فرمود : يا ابالحسن ! گفتم : لبيك يا رسول الله . فرمود از من بشنو و من چيزي جز فرمايش پروردگارم نمي گويم ... يا علي ! هر كس در خانه در خدمت عيالش باشد و روي برنگرداند خداوند اسم او را در دفتر شهداء مي نويسد و براي او هر شبانه روزش ثواب هزار شهيد را مي نويسد . براي هر قدمي كه در – اين خدمت – بر مي دارد ثواب حج و عمره نوشته مي شود . و به تعداد رگهاي بدنش شهري در بهشت عطا فرمايد .
يا علي ! ساعتي در خانه در خدمت عيال بودن از هزار سال عبادت و هزار حج و عمره بهتر است و بهتر از آزاد كردن هزار بنده و هزار جنگ و عيادت هزار مريض و هزار جمعه و حضور در هزار تشييع جنازه و سير كردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار عريان – بي لباس – هزار سواره نظامي كه به راه خدا مي روند است .
و به حال او بهتر است از دادن هزار دينار كه آن دينارها را به فقيران تهي دست بدهد . و بهتر
است از خواندن تمام تورات و انجيل و زبور و فرقان – قرآن – و آزاد سازي هزار اسير كه اسير شده اند . و بهتر از هزار قرباني كه همه را به نيازمندان داده باشند . و تا از دنيا نرفته جايگاهش را در بهشت مي بيند .
يا علي ! هر كس از خدمت به عيالش سربازنزند پس آن – خدمت - كفاره ي گناهان كبيره ي او محسوب مي شود و موجب خاموشي غضب پروردگار و مهريه ي حوران بهشتي است . و بر حسنات و درجات او اضافه مي گردد .
يا علي ! به خانواده خدمت نمي كند مگر صديقان و شهيدان يا مردهايي كه خدا به آنها خير دنيا و آخرت را خواسته باشد. »(بحار ، ج104، ص 132 ،روايت 1 ، باب 6 )